Бодлогын томоохон өөрчлөлтүүд дэлхийн тодорхойгүй байдлыг нэмэгдүүлж байна. Саяхан АНУ-ын тогтоосон тариф бусад улс орнуудын сөрөг арга хэмжээнүүд нь санхүүгийн зах зээлийн тогтворгүй байдлыг нэмэгдүүлж, өсөлтийн хэтийн төлөвийг сулруулж, эрсдэлийг нэмэгдүүлсэн. Томоохон эдийн засгуудын өгөөж нэмэгдэж, хөгжиж буй зах зээл дэх өсөлтийн зөрүү нь төсвийн байдлыг улам хүндрүүлэв. Үүнтэй холбоотойгоор Олон улсын валютын сангаас дэлхийн өрийг энэ онд 2.8 пунктээр буюу 2024 оны таамаглалаас хоёр дахин нэмэгдүүлж, өрийн хэмжээг дотоодын нийт бүтээгдэхүүний 95 хувиас давах төлөвтэй байна гэж таамаглажээ. Энэхүү өсөлтийн хандлага үргэлжлэх төлөвтэй бөгөөд дэлхийн өр ойрын жилүүдэд ДНБ-ий 100 хувьд хүрч, цар тахлын түвшинг давах төлөвтэй байна. Бодлогын тодорхойгүй байдал, эдийн засгийн нөхцөл байдал өөрчлөгдөж байгаа энэ үед өрийн түвшин улам өсөх магадлалтай.
Ийм нөхцөлд төсвийн бодлого нь эдийн засгийн өсөлтийн хэтийн төлөв сул, санхүүжилтийн зардал өндөр байгаа үед өрийн бууралтыг тэнцвэржүүлэх, тодорхойгүй байдлын эсрэг буферийг бий болгох, яаралтай зардлын хэрэгцээг хангах зэрэг чухал өөрчлөлтүүдтэй тулгарч байна. Эдгээр нарийн төвөгтэй байдлыг даван туулах нь тогтвортой байдал, өсөлтийг дэмжихэд зайлшгүй шаардлагатай болно.
Өндөр өрийн эрсдэл
Өрийн эрсдэл аль хэдийн өндөр болсон. 2024 оны арванхоёрдугаар сар хүртэлх мэдээллийг ашигласан “Fiscal Monitor”-ийн эрсдэлд өртөх өрийн тооцоолсноор, ноцтой таагүй нөхцөл байдалд дэлхийн өр 2027 он гэхэд ДНБ-ий 117 хувьд хүрч болзошгүй. Энэ нь Дэлхийн II дайнаас хойших хамгийн өндөр түвшин буюу жишиг төсөөллөөс бараг 20 хувиар давсан байна. Тариф нэмэгдсэн, эдийн засгийн өсөлтийн төлөв суларсан зэргээс шалтгаалан орлого, эдийн засгийн гарц одоогийн таамаглаж байснаас илүү мэдэгдэхүйц буурвал өрийн хэмжээ эрсдэлтэй өрийн тооцооноос ч илүү өсөж магадгүй юм. Нэмж дурдахад гео эдийн засгийн тодорхойгүй байдал улам бүр нэмэгдэж байгаа нь өрийн эрсдэлийг нэмэгдүүлж, ялангуяа батлан хамгаалах салбарын зарлагыг нэмэгдүүлэх замаар улсын өрийг өсгөхөд хүргэж болзошгүй юм. Худалдааны цочролоос үүдэлтэй ноцтой тасалдалд өртөмтгий хүмүүст төсвийн дэмжлэг үзүүлэх эрэлт нэмэгдэж, зарлага нэмэгдэх боломжтой. Эдийн засгийн тодорхойгүй байдлын мэдэгдэхүйц өсөлт нь дунд хугацаанд улсын өрийг ДНБ-ий 4.5 хувиар нэмэгдүүлэхэд хүргэж болзошгүй гэж “Fiscal Monitor” тооцоолжээ.
АНУ-ын санхүүгийн нөхцөл байдал улам чангарч, тогтворгүй байгаа нь шинээр хөгжиж буй зах зээл болон хөгжиж буй эдийн засагт хүчтэй нөлөө үзүүлж, санхүүжилтийн зардал нэмэгдэхэд хүргэж болзошгүй юм. Энэ нь түүхий эдийн үнэд ихээхэн нөлөөлж, үнэ буурч, үнийн хэлбэлзэл нэмэгддэг. Зээлийн хүү өндөр байгаа нь нийгмийн хөтөлбөр, төсвийн хөрөнгө оруулалтад шаардагдах зардлуудыг хязгаарлаж болзошгүй юм. Нэмж дурдахад өндөр хөгжилтэй орнуудын тэргүүлэх чиглэл өөрчлөгдсөний улмаас гадаадын тусламж буурсан нь бага орлоготой орнуудын санхүүжилтийг хүндрүүлж байна.
Одоогийн төсвийн бодлогыг хэвээр хадгалснаар…
Одоогийн төсвийн бодлогыг хэвээр хадгалснаар 2030 он гэхэд АНУ-ын улсын өр ДНБ-ий 127.6 хувьд хүрнэ гэж ОУВС өнгөрсөн сарын 24-ний өдөр гаргасан санхүүгийн хяналтын тайландаа дурджээ. ОХУ-ын улсын өр ойрын хэдэн жилд тогтвортой өсөж, 2030 он гэхэд ДНБ-ий 27.2 хувь хүрнэ гэж ОУВС мэдэгджээ. Цэргийн их зардал, газрын тосны дундаж үнэ унасны ачаар энэ онд Оросын өр ДНБ-ий 21.4 хувьтай тэнцэх төлөвтэй байгаа ч энэ нь Олон улсын валютын сангийн орнуудын дунд хамгийн бага үзүүлэлт хэвээр байна. Европын холбоонд элсэх үйл явцын нэг хэсэг болгон 1992 онд Маастрихт Засгийн газрууд өрийн ДНБ-ий 60 гаруй хувийг тогтвортой түвшинд байлгахаар тохиролцсон. Түүнээс хойш Европын холбооны бараг бүх гишүүд энэ дээд хязгаарыг давж, илүү их өртэй болсон.
